در حال حاضر، پرکاربردترین روش ارزشیابی دانش‌آموزان در تربیت‌بدنی آزمون آمادگی جسمانی است. به‌طورکلی روش‌های زیادی برای ارزیابی مهارت‌های دانش‌آموز از بخش‌های مهم یک مهارت حرکتی وجود دارد. علاوه بر نمایش واقعی بخش‌های مهم به معلم‌ها یا همسالان، دانش‌آموز می‌تواند دانش مربوط به مهارت را به‌طور آگاهانه و به شکل‌های گوناگون برای دیگران بیان کند.
یکی از اهداف مهم بازسازی آموزشی که اخیراً در بسیاری از کشورها در حال روی دادن است، این است که آموزگاران قادر به نشان دادن چیزی باشند که دانش‌آموزان با شرکت در کلاس‌های تربیت‌بدنی می‌آموزند. درحالی‌که این امر موضوع جدیدی نیست، اکثر کسانی که تربیت‌بدنی تدریس می‌کنند به‌روشنی می‌دانند که چه تدریس می‌کنند و یا اینکه برخی انتظارات مختلفی که از دانش‌آموزان دارند نیاز به قدردانی دارد.
اولاً، گفتن اینکه چه چیزی تدریس می‌کنید؟ (آموزش بسکتبال، شوت کردن و پاس دادن) جواب مناسبی به این پرسش که دانش‌آموزان دارند چه چیزی یاد می‌گیرند، نخواهد بود. با توجه به تفاوت سطح مهارت‌های دانش‌آموزانی که در کلاس تربیت‌بدنی شرکت می‌کنند، هر دانش‌آموز نیز آنچه شخصاً تا پایان هر کلاس خواهد آموخت، مسلماً با دیگران متفاوت خواهد بود.
ثانیاً، شما بایستی بتوانید به این سؤال والدین که پسرم یا دخترم چه چیزی یاد می‌گیرد؟ و یا به‌طور دقیق‌تر پسر یا دخترم پس از شرکت در این کلاس قادر به انجام دادن چه کاری خواهد بود که قبلاً نبوده است؟ پاسخ قانع‌کننده‌ای بدهید. لازمه پاسخ دادن به چنین پرسش‌هایی داشتن اطلاعاتی است که ما در حال حاضر فاقد آن هستیم.
روش‌های متفاوت ارزشیابی
در حال حاضر، پرکاربردترین روش ارزشیابی دانش‌آموزان در تربیت‌بدنی آزمون آمادگی جسمانی است. همان‌طور که میدانید در اکثر موارد، با کمک این آزمون‌ها امتیاز کسب‌شده توسط دانش‌آموز و جدولی از میانگین‌ها مقایسه می‌شود و رتبه‌ای به او داده می‌شود. این مثالی از یک آزمون کمی یا هنجاری است. شما احتمالاً مطلع هستید که آزمون‌هایی نظیر آنچه ذکر شد، برای ارزیابی فورهند در تنیس هم وجود دارد در حال زدن توپ به دیوار و گرفتن آن (حالت دریافت صحیح، وضعیت جنبی، گرفتن راکت در حالت سر بالا و...) درحالی‌که دانش‌آموز برای انجام بازی تنیس آمادگی نداشت، پیشرفت آشکار است. بدین ترتیب برای معلم‌های ورزش، اندازه‌گیری میزان یادگیری و مشاهده اثربخشی متقابل آن در تدریس فراهم خواهد بود.
برای مهارت‌های پیچیده‌تر یا زمانی که دانش‌آموزان دارند با مهارت‌های تازه‌ای آشنا می‌شوند، اغلب یادگیری با سرعت کمتری اتفاق میافتد و لذا انتظار اجرای کامل هر یک از مهارت‌ها از سوی دانش‌آموز، مقیاس خوبی برای اندازه‌گیری یادگیری و پیشرفت وی نیست. در این موارد، به‌کارگیری ارزشیابی کیفی مفیدتر خواهد بود. در ارزشیابی کیفی، همان‌طور که از نامش پیداست، ما در پی تغییر در کیفیت مهارت در حال اجرا هستیم تا نتیجه و اجرای کامل آن. مثلاً برای یک مبتدی واقعی زمان زیادی طول می‌کشد تا آمادگی پیدا کند توپ را به مدت یک دقیقه به دیوار بزند و در این کار از تکنیک‌های مناسب فورهند استفاده کند. ارزشیابی یادگیری این دانش‌آموز با تست یک دقیقه زدن توپ به دیوار و گرفتن آن، برای نشان دادن آنچه یاد گرفته است، سنجشی درست نیست. شاید یک روش بهتر ارزشیابی آن باشد که از دانش‌آموز بخواهیم در زمان اجرای تست یک دقیقه‌ای زدن توپ به دیوار، بخش‌های مهم در اجرای فورهند را در تنیس به ما نشان دهد.
روش‌های زیادی برای ارزیابی مهارت‌های دانش‌آموز از بخش‌های مهم یک مهارت حرکتی وجود دارد. علاوه بر نمایش واقعی بخش‌های مهم به معلم‌ها یا همسالان، دانش‌آموز می‌تواند دانش مربوط به مهارت را به‌طور آگاهانه و به شکل‌های گوناگون برای دیگران بیان کند. این روش برای دانش‌آموزانی است که با وجودی که چگونگی و چرایی یک مفهوم یا مهارت در تربیت‌بدنی را می‌فهمند، قادر به اجرای ماهرانه آن‌ها نیستند. با این وصف، دانش‌آموز می‌تواند با احاطه به دانش یک حرکت یا مهارت، یادگیرنده‌ای مستقل شود و به اصلاح مهارت‌ها و کاربرد مفاهیم بیرون از زمینه تربیت‌بدنی بپردازد. در این زمینه به بیان چند مثال می‌پردازیم:
مثال 1: مقاله روزنامه دیواری
از دانش‌آموزان بخواهید در گروه‌های 2 یا 3 نفره و اگر خودشان خواستند یک‌نفره مقاله‌ای برای روزنامه مدرسه تهیه کنند و در آن مقاله آموزش‌هایی درباره یک مهارت حرکتی بگنجانند. می‌توانید از دانش‌آموزان بخواهید که برای به دست آوردن اطلاعات مورد نیاز مقاله خود، مثل تصاویر، مطالب و مثال‌ها که در روشن شدن موضوعشان سودمند است، از منابع بیرون از مدرسه استفاده کنند.
مثال 2: تهیه یک روش ارزشیابی برای سنجش یک مهارت
در این ارزشیابی، از دانش‌آموزان خواسته می‌شود یک فهرست بازبینی یا دستورالعمل تهیه کنند. به‌طوری‌که بتوانند آن را در ارزشیابی اجرای کیفی یک مهارت حرکتی به کار برند که یکی از همسالان آن‌ها اجرا می‌کند. اجزای مهم مهارت حرکتی باید در این روش ارزشیابی لحاظ شوند و دارای ارزش لازم باشند. دانش‌آموزان باید روش کاربرد ارزشیابی خود را شرح دهند و از ارزش‌های در نظر گرفته‌شده در آن حمایت لازم را به اختصار (در 1 صفحه) ارائه دهند. صفحه ارزشیابی به فرم ارزشیابی پیوسته است.
فواید تکنیک‌های ارزشیابی شناختی
- دانش‌آموزان دانش مهارت حرکتی شخصی خود را می‌آفرینند و آن را شرح خواهند داد. بیشتر فرایند ارزشیابی، آموزشی و سنجشی است.
- فرایند استفاده از مجموعه متنوعی از منابع را که می‌تواند شامل استفاده از اینترنت، منابع ویدئویی، رسانه‌های نوشتاری و دانش متخصصان باشد، برای تکمیل کار توصیه می‌کند.
- محصول ارزشیابی یک منبع مفید بالقوه برای استفاده دیگران است و در قیاس با (برگه پاسخ تست) فهمیدنی‌تر است.
- ارزشیابی به خودی خود می‌تواند فرصتی برای خلق پروژه‌های میان رشته‌ای باشد که آن‌ها نیز به نوبه خود مانند آیینه‌ای در ایجاد پل‌هایی بین زمینه‌های آکادمیک مؤثر واقع شوند.
ایده‌های ارزشیابی دیگر
- یک فیلم ویدئویی آموزشی 3 دقیقه‌ای درباره مهارت یا مفهوم درست کنید.
- بروشوری در خصوص مهارت یا مفهوم آن بنویسید و با رسم شکل یا نقاشی آن را شرح دهید.
- یک نامه یا یک پیام یا نوار ویدئویی به والدین خود درباره چیزی بنویسید یا ارسال کنید که در واحد درسی اخیر آموخته‌اید.
- یک وسیله یادآورنده برای به خاطر آوردن اجزای اصلی یک مهارت درست کنید.
- یک مهارت یا مفهوم آن را به دانش‌آموز کوچک‌تر از خود، یا فردی با مهارت کمتر یا با تجربه کمتر بیاموزید.
- با به‌کارگیری یک ابزار بصری برای برجسته کردن اطلاعات مهم یک مهارت یا مفهوم را نشان دهید.
- یک بازی طراحی کنید که یک مهارت، مفهوم یا استراتژی را تدریس کند.
آنچه شما درباره این ارزشیابی‌ها ملاحظه می‌کنید آن است که معلمان به جای آنکه از دانش‌آموزان بخواهند که به اطلاعاتی که توسط آن‌ها تهیه‌شده، همانند تست‌های سنتی پاسخ دهند یا شناسایی کنند، از آن‌ها بخواهند که نمایشی از دانش شخصی خود را خلق کنند. ذاتی بودن (درونی بودن) در این فرایندها، یکی از فواید این روش‌های ارزشیابی است. این‌گونه ارزشیابی‌ها در عین اینکه جنبه آموزشی دارند، درک محتوای مهارت از سوی فراگیرنده را هم نشان می‌دهد. درحالی‌که با به‌کارگیری تست‌های سنتی که همه با آن‌ها آشنایی دارند و به سرعت و با فرایندهایی می‌توان آن‌ها را به کار برد، تکنیک‌های ارزشیابی فوق می‌توانند بینشی را فراهم کنند که از طریق امتیازات آزمون‌های قابل حصول نیست. این امر بیشتر در خصوص دانش‌آموزانی صدق می‌کند که در مهارت‌های شناختی مشکل دارند. با وجود شکل‌های متنوع ارزشیابی که در بالا ذکر شد، دانش‌آموزان می‌توانند از نظر زبانشناسی شکلی از مراوده را انتخاب کنند که آن‌ها را قادر سازد تا مهارت‌های تربیت‌بدنی و به هر حال ارزشیابی‌های نظیر آنچه در بالا ذکر شد، این پتانسیل را دارد که میزان پیشرفت یادگیری دانش‌آموزان و نیز اثربخشی آموزش و برنامه‌های آموزشی را بهتر تفسیر کند.
چه وقت باید ارزشیابی کنیم؟
ارزشیابی یادگیری در پایان یک دوره آموزشی، یعنی حداقل ارزش را به ارزشیابی دادن. چرا که در آن زمان، برای ایجاد هر تغییر آموزشی که ممکن است به آموزش کمک کند، خیلی دیر شده است و برای تغییر و اصلاح روش آموزش فرصتی باقی نیست. همچنین سندی وجود ندارد تا نشان دهد که عملکرد دانش‌آموز نتیجه مستقیم آموزش‌های شماست یا خیر. در چنین شرایطی، پیش‌آزمون و یا پس‌آزمون تا اندازه‌ای حداقل با مشخص کردن تغییرات در اجرا، در طول دوره به اصلاح و بهبود آموزش کمک می‌کند. انجام دادن یک ارزشیابی در طول دوره، برای تغییر فرصتی به وجود می‌آورد، اما ممکن است نتیجه امتحان ثابت کند که شما ساعاتی را که هدر داده‌اید که تا آن زمان صرف آموزش کرده‌اید. شاید بهترین روش اجرای ارزشیابی، روش ارزشیابی مستمر باشد؛ به عبارت دیگر، ایجاد روشی که توسط آن دانش‌آموزان مدام از قبلاً یاد گرفته‌اند، آگاه شوند و انتظاراتی را که از آن‌ها می‌رود یادآوری کند. شما ممکن است بگویید: «ایست». «من این‌همه وقت ندارم که صرف ارزشیابی کنم. چون آن‌وقت فرصتی برای تدریس باقی نخواهد ماند.» خوب، حقیقتی که چندان هم پوشیده نیست، آن است که: اگر شما در حال ارزشیابی نیستید، پس احتمالاً در حال تدریس کردن هم نیستید. اگر به‌عنوان معلم ندانیم که دانش‌آموز، از قبل چه چیزی می‌دانسته و یا می‌توانسته انجام دهد، چگونه می‌توانیم مطمئن باشیم که آنچه را تدریس می‌کنیم مورد نیاز اوست؟
خوشبختانه، ارزشیابی کار ترسناکی نیست. معلمان تأثیرگذار و کارا، همیشه و به‌طور پیوسته به ارزشیابی می‌پردازند. این معلمان به عمل دانش‌آموز خود نگاه می‌کنند تا ببینند چگونه مهارت را اجرا می‌کند و به دنبال آن به تعدیل درس مورد نیاز خود می‌پردازند. این تفاوت بزرگ آن چیزی است که در آینده انتظار می‌رود که یادگیری باید مستند باشد تا اینکه در ذهن معلم باشد.
گزارش‌های ارزشیابی
هیچ راهی را نمی‌توان بهترین و مناسب‌ترین روش ثبت و گزارش میزان یادگیری برای همه دانش‌آموزان دانست. روش‌های مختلفی وجود دارد که لازم است بهترین آن‌ها را برگزینید که مناسب شما و دانش‌آموزان شماست. بعضی معلم‌ها از نمودار استفاده می‌کنند و آن را در زمین‌بازی نصب می‌کنند. در این نمودارها، اسم دانش‌آموزان از بالا به پایین نوشته می‌شود و سطح مهارت آن‌ها از پایین به بالا ارتقا می‌یابد. به محض اینکه دانش‌آموزی موفق به اجرای صحیح یک مهارت شود، یک برچسب (نشان) مربوط به آن مهارت را دریافت می‌کند. برچسب‌ها جلوی اسامی قرار می‌گیرد. بسیاری از معلمان و دانش‌آموزان این روش را بسیار مهیج و آگاهی‌بخش می‌دانند. چالش اصلی در این روش، شکستن مهارت‌های بزرگ‌تر و تبدیل آن‌ها به مراحلی است که به اندازه کافی کوچک‌اند و همه دانش‌آموزان بتوانند با انجام آن‌ها، پیشینه‌ای از موفقیت در یادگیری داشته باشند. در برخی موارد، دانش‌آموزان بزرگ‌سال دوست ندارند اسم آن‌ها روی چارت باشد. در چنین مواردی معلم می‌تواند نمودار ارزشیابی را در یک کلاسور نگه دارد. نمودار دیواری هم خوب است، البته نمی‌توانند برای گزارش‌های اجرایی به کار بروند.
ماحصل بحث بالا اعتقاد به این امر است که تا جایی که ممکن است آموزش در تربیت‌بدنی باید فردی باشد. فردی کردن آموزش مستلزم به‌کارگیری استراتژی‌های آموزشی است که با روش آموزش سنتی، همه با هم و با روش آمرانه تفاوت دارد. همان‌طور که در این مقاله خواندید، ایستگاه‌های تدریس روش‌های متفاوتی به شما ارائه خواهد کرد. با این حال، لطفاً توجه داشته باشید که این ایستگاه‌ها نیازمند سازمان‌های مفصلی نظیر نمودارها و تجهیزات هستند. همچنین ایستگاه‌ها فقط برای معلمانی کارآمد است که مدیران ماهری در اداره کلاس هستند.
نویسندگان: استفان جفریس؛ تونی جفریس؛ وندی موستین
مترجم: توران مرزبان‌پناه؛ محمود فرید
منبع: مجله رشد آموزش تربیت‌بدنی